Günlük yaşamda işlerimizi yapmamızı zaman zaman engelleyebilen bir durumdur ağrı hissetmek. Özellikle stresli durumlarda, zor işler yaparken veya odaklanmışken bu his tetiklenebilir veya artabilir. Ağrıyı etkileyen faktörler birbiriyle etkileşime girer ve içinden çıkması zor bir durum olabilir. Bazen de kişi, durmaksızın da olsa belirli bir miktarda ağrı hissetmenin normal olduğunu ve bu durumun profesyonel destek almak için yeterli bir sebep olmadığını düşünebilir. Bu yazımızda ağrıdan çok kısa bahsedip, çene ekleminde hissedilen ağrı, çene ağrısının olası sebepleri, temporomandibular eklem disfonksiyonları ve çene ağrısına yönelik yapılan fizik tedavi yaklaşımları hakkında bilgilendirme yapacağız.
Ağrı
Ağrı vücudun bir alarm sistemidir. Bedenimizi koruyabilmek için hissederiz temel olarak. Anlık olaylara da tepki olarak hissedebiliriz (elimizin yanması gibi) ya da uzun süreli vücudumuza binen yüklere karşı da olabilir. Çeşitli sebeplerle uzun dönem ağrıya maruz kaldığımız zaman sinir sistemimiz hassaslaşabilir ve normal fonksiyonlarını yerine getirmekte zorlanabilir (uyku haline geçebilmek ya da sürdürebilmek gibi). Ağrı çeşitli sebeplerle ortaya çıkabildiği için detaylı olarak değerlendirilmesi ve altında yatan sebep için bir tedavi yaklaşımı tercih edilmesi gerekir.
Çene eklemi
Çene eklemi vücudun diğer eklemlerinden oldukça farklıdır. Konuşma ve çiğneme gibi işlevleri gerçekleştirebilmesi için hareket aralığı geniştir. Çene eklemine temporomandibular eklem de denir.
Eklemin özelliklerine bakacak olursak hem menteşe gibi hareket edebilen hem kayma hareketi yapabilen (rotasyon ve translasyon hareketleri), eklem sıvısı içeren ve eklem diski bulunan bir eklemdir. Alt çene kemiğinin kondili ile şakak kemiğinin eklem çukuru ve eklem çıkıntısı arasında, kulağın hemen önünde bulunur. Ligamentler ile eklemin hareketi sınırlanır ve ligamentler, kondilin hareketini sınırlayarak disk ile beraber hareket etmesini sağlar. Ayrıca ligamentler eklemin hareket ve pozisyonu ile ilgili bilgi iletişimine yardımcı olurlar (damar ve sinir yapısına sahiptirler). Eklem kıkırdağının yapısı bol lifli bağ dokusundan oluşur.
Eklemin hareketleri;
- Açma ve kapama (depresyon, elevasyon)
- Öne ve arkaya kaydırma (protrüzyon, retrüzyon)
- Yanlara hareket (lateral deviasyon)
Temporomandibular eklem çene hareketleri için bir pivot noktasıdır, ancak hareketin kalitesine çevresindeki kas yapıları, dental arklar, hiyoid kemiğin yerleşimi, hiyoid kemiğini kürek kemiği ve sternuma bağlayan yapılar ve bu yapıları da boyun kaslarına bağlayan yapılar da etki eder.
Çene ağrısı olası sebepleri
- Temporomandibular eklem disfonksiyonları
- Temporomandibular eklemde maydana gelen dejeneratif değişiklikler
- Ağız kapanış problemleri
- Kas gerginlikleri
- Servikal instabilite ve servikal arter disfonksiyonları
- İnflamasyon
- Enfeksiyon süreci
- Neoplasm
- Travma
- Kırık
- Stres
Çene eklemi değerlendirmesi
Çoğu insan diş sıktığının ya da belirli çene eklemi disfonksiyonlarının olduğunun bilincinde olmayabilir. Kişi rahatsızlık hissedebilir, ancak bunun kaynağı belirlenmediğinde problem tanımlanmamıştır. Kas iskelet sistemi problemleri özelinde konuşursak çene ağrılarına başka rahatsızlıklar eşlik edebilir ve tek bir bölgeyle sınırlı olmayan ağrı deneyimleri yaşatabilir. Bugünkü verilerle vücudun bir bütün olduğu ve fasyal bağlarla birbirine bağlandığını biliyoruz. Bu yüzden bir fizyoterapistin yaptığı değerlendirme çok kıymetlidir.
Değerlendirme;
- Fizyoterapistin gözlemi ile başlar. Kişinin spontan çene hareketlerini inceler.
- Ağrının değerlendirilmesi ile devam edebilir. Ağrının karakteristik özelliği, tedavi yaklaşımını oluşturmak için fizyoterapiste bilgi verir. Ağrının tetikleyici faktörleri, uykudan uyandırıp uyandırmadığı gibi sorular hastaya sorulabilir.
- Ağız içi muayene dahil edilebilir. (Hasta, ayrıca bir diş hekimi muayenesine de yönlendirilebilir.)
- Kas iskelet sistemi muayenesi de oldukça önemlidir. Çevre yapılar da değerlendirerek altta yatan ya da eşlik eden sebepler göz önünde bulundurulmalıdır.
Temporomandibular eklem disfonksiyonları
Temporomandibular eklem disfonksiyonunu (TMD), genel olarak etkileyen faktörler; eklem yapılarına ve çiğneme kaslarına yüksek oranda yapılan mekanik yük ve bozulmuş eklem hareketleridir. TMD eklem diskinin ve çene kaslarının konumunda ya da yapısında meydana gelen bozukluklar ya da anormallikler ile karakterizedir.
Kas iskelet sistemi kaynaklı (eklem veya kas), dejeneratif değişikler ile ya da psikolojik faktörlerin etkisi ile ortaya çıkabilir. Psikolojik faktörler arasında bruksizm (diş sıkma, diş gıcırdatma) ya da tırnak yeme gibi durumlar yer alabilir.
Temporomandibular eklem disfonksiyonları yaşayan kişilerin çoğunluğunun 20-40 yaş arasında olduğu ve ortalama 3 kişiden birinin TMD ilişkili semptomları olduğu belirtiliyor.
Belirti ve semptomlar;
- Çiğneme kaslarında, temporomandibular eklem ve çevresinde ağrı
- Eklemden gelen “klik” sesi (tek ya da çift taraflı)
- Çiğneme güçlüğü, yutma problemleri
- Ağız açıklığında azalma, alt çene kemiğinin hareketlerinde sapma, kayma veya kilitlenme
- Bunlara eşlik eden semptomlar olarak;
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Yüz ağrısı,
- Kulak ağrısı,
- Şakak bölgesinde ağrı,
- Dişlerde aşınma sayılabilir.
Önemli: Ağrısız aktif ağız açıklığı 35-40 mm, lateral deviasyonlar için 7 mm’nin altında olmamalıdır.
Temporomandibular eklem disfonksiyonlarında en çok karşılaşılan semptom ağrıdır. Kas ya da eklem kaynaklı olabilir.
Fizik Tedavi Yaklaşımları ve Evde Fizik Tedavi
“Eve Fizyoterapist Çağırmak Neden Mantıklı?” adlı makalemizi inceleyebilirsiniz.
Terapötik egzersiz
- Beyne giden duyusal girdiyi eklem pozisyon hissine etki eder.
- Olası enfeksiyonu ya da doku basıncındaki artışı azaltır.
- Gergin olan kasları gevşetmek için reçete edilir.
- Hareket açıklığını artırmak için güzel bir yöntemdir.
- Kasların koordinasyonunu ve güçlendirmesini ve gelişimi sağlar.
- Dokuların onarımını iyileştirir ve doku yenilenebilmesini teşvik eder.
- Normal işlevi geri kazanmayı amaçlar.
Manuel terapi
- Mobilizasyon ve manipülasyon yöntemleri içerir.
- Mobilizasyon, genellikle farklı genliklerde eklem içi hakerete neden olan düşük hızla pasif olarak hastaya yapılan bir işlemdir.
- Hareket kabiliyeti sekteye uğramış bir eklemde doğru teknik ile yapılan eklemin duyu hissi ve doğru hareket hissinin beyne iletilmesinde oldukça faydalıdır.
- Kasların gevşemesine yardımcı olmak için yine tercih edilen bir yöntemdir.
Kuru iğneleme
Kaslardan alınan gevşeme cevabı için güzel bir yöntemdir. Kısa sürede gevşeme sağlaması açısından sık tercih edilir.
Elektroterapi stimülasyonları
Ağrı yönetimi için kullanılan yöntemlerden biridir.
Sık Sorulan Sorular
S: Çene eklemi ağrısı diş hekimi mi, fizyoterapist mi, KBB uzmanı mı bakar?
C: En tercih edilen yöntem ortak bir ilerleme olabilir ancak sorunun kaynağı belirlendikten sonra fizyoterapist ile çalışmayı tercih edebilirsiniz.
S: Çene eklemindeki ağrı baş ağrısı yapar mı?
C: Evet yapabilir. Özellikle diş sıkma problemleri ile birlikte şakak bölgesinde ağrı yaşanma ihtimali artar.
S: Stres çene eklemi sorunlarını artırır mı?
C: Evet, stres çene ekleminde ağrı yaşamanın ana sebeplerinden biridir. Ağrı mekanizmalarını incelediğimizde kişinin duygu durumunun etkili bir faktör olduğunu görmekteyiz.
Yazar hakkında