ALS Nedir? ALS Hastalarında Evde Fizik Tedavi
Amyotrofik lateral skleroz (ALS), ilerleyici bir nöromüsküler hastalıktır. ALS beyinde (üst motor nöronlar) ve omurilikte (alt motor nöronlar) olan motor sinir hücrelerinin kaybından doğar. Motor nöronlar artık kaslara dürtüler gönderemediğinden, kaslarda erime ve kaslarda güçsüzlük başlar. Kişinin zihinsel fonksiyonları ise bozulmaz. ALS hastası kişinin akıl yürütme, görme, duyma yahut tat alma, koku ve dokunma hissi kaybolmaz. Çoğu durumda, ALS’li kişinin cinsel, bağırsak veya mesane fonksiyonları etkilenmez.
Başlangıç belirtileri her hastada aynı olmaz. Hastanın farkedebileceği ilk belirti, bir kolda yahut bacakta güçsüzlük veya incelmedir. Örneğin; düğme ilikleme, anahtarla kapıyı açma, çanta taşıma, kalem tutma vb.
ince motor hareketler zorlaşır. Bazı hastalarda ise, konuşma ya da yutma zorluğu şeklinde başlar. Peltek, genizden konuşma başlar. Kaslarda seyirme ve kramp bu belirtilere eşlik eder.
Als tanısı konan bütün kişilerde, ortak bir özellik bulunmadığı için nedeni halen bilinmemektedir. Hastalığın tanısı nörolog tarafından, elektromiyografi (EMG) ile değerlendirilerek koyulur. Hastalık her insanda ortaya çıkabilir. Erkeklerde kadınlara oranla biraz daha sık görülür. Ortalama başlangıç yaşı 50’dir. Ancak, çok genç yaşta da, çok ileri yaşta da görülebilir. Doktorlar tarafından aşağıda birkaç farklı türde sınıflandırılmışlardır;
Klasik ALS
Üst ve alt motor sinir hücrelerinde (nöron) bir bozulma ile karakterize olan ilerleyici bir nörolojik hastalık. Bu ALS türü, ALS’li tüm insanların üçte ikisini etkiler.
İlerici Bulbar Palsi (PBP)
Düşük motor sinir hücresi (nöron) bozulması nedeniyle konuşma bozukluğu, çiğneme ve yutma güçlüğü, solunum yetmezliği, öksürme ve dilde fiziksel yetersizlik problemleri ortaya çıkar. Bu bozukluk, ALS’li tüm insanların yaklaşık % 25’ini etkiler.
Progresif Kas Atrofisi (PMA)
Alt motor nöronların bozulduğu ilerleyici bir nörolojik hastalık. Üst motor nöronlar iki yıl içinde etkilenmezse, hastalık genellikle alt motor nöron hastalığı olarak kalır.
Primer Lateral Skleroz (PLS)
Üst motor sinir hücrelerinin (nöronlar) bozulduğu ilerleyici bir nörolojik hastalık. Alt motor nöronları şayet iki yıl içinde etkilenmezse, hastalık genellikle bir üst motor nöron hastalığı olarak kalır. Bu tüm ALS biçimlerinin en nadiridir.
ALS Nasıl Tedavi Edilir ?
Henüz etkin bir tedavi yöntemi yoktur. Kişileri daha rahat ve konforlu hale getirebilecek semptomatik tedaviler mevcuttur. Fizyoterapi ve rehabilitasyon hastanın hareketliliğini korumak açısından gereklidir. Zira kas sertliği, kas krampları ve sıvı tutulmaları uzman bir fizyoterapistin uygulamalarıyla hafifletilebilir. Bu da hastanın mobilitesi ve güvenliği açısından oldukça faydalıdır. Yürüme, antrenman ve hafif aerobik egzersizleri ile de etkilenmemiş olan kaslar güçlendirilir. Esneme ve kas üzerinden gerçekleştirilen hareket alıştırmaları ile beraber uygulanan elektroterapi, kasların fiziksel yeterliliklerini kaybetmemesine ve spastisitenin verdiği acıyı azaltmaya yarar. Buna ilaveten destek ayakları, elektrikli yatak, yürütücü ve tekerlekli sandalye gibi aletler, hastanın hareketli kalmasını sağladığı için, hastayı oldukça rahatlatır.
Yatan duruma gelmiş ve motor hareketin kaybolduğu hastalarda fizik tedavi ve rehabilitasyonun amaçları biraz daha farklılaşmaktadır. Yatan duruma gelen hastada hareketsizliğe bağlı olarak eklem ve kas sertlikleri, esneklik kaybı görülür. Kan dolaşımı yavaşlar ve neticesinde doku beslenmesi azalır. Bası yaraları görülme riski artar. Bu risklerin ortadan kaldırılması hedeflenir. Fizyoterapist eliyle yaptığı eklem mobilizasyonu, germe, range of motion egzersizleri gibi uygulamalarla bu riskleri minimize eder. Hastanın ağrılı bir yaşam sürmesine engel olur. Yatan duruma gelmiş hastanın hastaneye transferi ciddi bir sorun olduğu için evde fizik tedavinin önemi bu aşamada belirginleşir.
Yazar hakkında