Riskli Bebek Nedir?
Prematüre doğan 37 haftadan daha az bir süre anne karnında kalan, doğum ağırlığı düşük olan, genel sağlık durumu etkilenmiş veya başka sebeplerden dolayı gelişiminde gerilik gözlemlenen/gözlemlenebilecek bebeklerin genel adına riskli bebek denir.
Sebepleri Nelerdir?
Düşük doğum ağırlığı, prematüre doğum, sepsis (ağır enfeksiyon), asfiksi: (havayolunun tıkanması, solunum bozuklukları), doğumsal anomaliler, genetik hastalık, solunum için yardımcı bir cihaz kullanımı gerektiyse, farmakolojik müdahale veya ameliyata alınması gerektiyse bebeğin sağlık durumu, büyümesi ve gelişimi etkilenmiştir.
Riskli bebeklerde izlem çok önemlidir. Bebeklerin yaşamlarındaki ilk bir yılı adeta bir binanın temeli gibidir. Gelişimde gerilik varsa yeni becerileri edinmek zorlaşacak ya da mümkün olmayacaktır. Erken dönemde bebeğin gelişimini takip etmek gerekmektedir. Genellikle riskli bebek doğum sonrası hastaneden çıkış yapmadan önce belirlenir.
Bebek Ne Kadar Etkileniyor?
Geçici hipoglisemi (kan şekerinin düşüklüğü) hafif risk olarak tanımlanır ancak uzamış bir hipoglisemi yüksek risk sınıfına girer. Oksijensiz kalma, ağır enfeksiyon ve 29 haftanın altındaki gestasyon yaşı (bir bebeğin anne karnında geçirdiği süre) riskin arttığını gösterir. Ancak özellikle nörolojik problemlerin 18-24.aylarda daha belirginleşeceği ve bulguların netleşebileceği unutulmamalıdır.
Hangi Durumlarda Bebek Takibi Gereklidir ve Erken Rehabilitasyon Gündeme Gelebilir?
Riskli bebeklerde erken rehabilitasyon kapsamında değerlendirmesi ve takip edilmesi gereken durumlar şunlardır:
- Prematüre doğumlar (özellikle 1500 gr altı ve 32 hafta altı bebekler)
- Perinatal asfiksi: Doğum öncesi, doğum sırasında veya doğumdan hemen sonra bebeğin yeterli oksijen alamaması durumu
- Hipoksik iskemik ensefalopati: Oksijen ve kan akışının yetersizliği ile oluşan beyin hasarı
- Periventriküler lökomalazi: Beyin beyaz cevher hasarı
- İntraventriküler kanama: Beyin içindeki ventriküller içinde kanama
- Respiratuar distres sendromu: Şiddetli solunum sıkıntısı
- Hiperbilirübinemi: Sarılık
- Viral enfeksiyonlar
- Fetal alkol sendromuna sahip bebekler: annenin hamileliği sırasında alkole maruz kalması sonucu ortaya çıkan bir rahatsızlık
- Kas tonusu bozuklukları (distoni, hipertoni, hipotoni)
- Hidrosefali/ Mikrosefali: Beyinde aşırı sıvı birikmesi ile beyin basıncının artması/Baş çevresinin yaşına göre çok küçük olması durumu
- Tekrarlayan nöbetler
- İntrauterin gelişme geriliği: Anne karnındaki süreçte yaşanan gelişim geriliği
- Periferal sinir lezyonları (brakiyal pleksus lezyonu): Beyin ve omurilik dışındaki bölgelerde yaşanan sinir tutulumları
- Spina bifida: Omurga ve omuriliğin embriyonik dönemde tam kapanmaması sonucu doğumsal bir defekt (Daha detaylı bilgi için )
- Kas iskelet sistemi anormallikleri (artrogripozis, tortikolis)
- Neonatal ilaç geriçekilme sendromu: bebeğin anne karnındayken maruz kaldığı bazı ilaç veya maddelerin doğumdan sonra aniden kesilmesiyle ortaya çıkan yoksunluk
- Gelişimi etkileyen kromozom anormalileri
- Konjenital (doğumsal ya da doğuştan gelen) nedenlerden dolayı nörolojik problemleri olan bebekler
Riskli Bebeklerde Fizik Tedavi Değerlendirmesi
Unutulmamalıdır ki yapılan değerlendirmelerde gözlenen sonuçları çocuğun düzeltilmiş yaşına göre ele almalıyız. Prematüre doğumlarda çocuğun düzeltilmiş yaşından bahsedilir, çocuk erken de doğsa düzeltilmiş yaşı normalde doğması gereken gün üzerinden hesaplanır. 1 ay erken doğmuş bir çocuk dünyada geçirdiği 3 ay sonrasında düzeltilmiş yaşı 2 aylık olmalıdır. Bu durum 2 yaşına kadar süre için belirtilmelidir, sonrasında düzeltilmiş yaş kavramına gerek yoktur.
Nörogelişimsel değerlendirme bebek 2 aylıkken başlanabilir. 24 aylık olana kadar devam edilmelidir. İlk iki yıl önemli. Nörolojik, metabolik ve motor fonksiyon gibi başlıklarda anormallikleri belirlemek için bu takiplerden yararlanırız ancak iki yıl yine de yeterli olmayabilir.
- APGAR skoruna doğum anında bakılır ancak bize olası etkilenim hakkında çok fazla bilgi verir.
- Genel görünüm gözlenmelidir.
- Gözlem ile ayrıca duyusal, kognitif (bilişsel), sosyal-emosyonel ve motor fonksiyonlara bakılır.
- Refleksler değerlendirilmelidir. Derin tendon reflekslerine bakılabilir. Bazı ilkel reflekslere sahiptir yenidoğan bebek ancak zamanla bunların yerini istemli hareket almalıdır.
- Kas kuvveti, eklem hareket açıklığı
- Postür ve kas tonusu: hipotoni veya hipertoni varlığı değerlendirilebilir.
- Motor fonksiyon değerlendirilmelidir.
- Gelişimsel testler: Bayley testi (bilişsel gelişim testi), Alberta Infant Motor Scale, General Movements Assessment gibi değerlendirme yöntemleri kullanılabilir.
Erken Müdahale Programı Ne Demektir?
Erken müdahale ile normal gelişim yakalanmaya çalışılır. Normal gelişime sahip bebekler kendi başlarına spontan olarak birçok hareketi, değişik açılarda ve çoklu tekrar yaparak istemeden de olsa deneyimlerler. Eğer bir bebek hareketi kendi başına kolayca yapıp deneyemiyorsa beyin gelişimi etkilenebilir. İnsan beyni, beyin hücrelerinin arasındaki iletişim ne kadar çok ise o kadar gelişmiştir. Bu iletişimi oluşturan şey sinapslardır. Sinaps oluşumunun artması için tekrar sayısının oldukça yüksek olması gerekir.
Ayrıca vücut sistemlerinin gelişimi birbiriyle olan etkileşim ile desteklenir. Örnek verecek olursak kas iskelet sistemi problemi yaşayan bir çocuk oturmada zorluk yaşarsa etrafındaki nesneleri inceleyemeyecek, emeklemede sorun yaşarsa nesnelerin yakınlaşıp uzaklaşmasını deneyimleyemediği için görme duyusunun gelişimi baltalanmış olacak ve beyin koordinasyon gelişimi de sekteye uğrayacaktır. Bu dönemde yapılacak müdahaleler birçok vücut sistemine yardımcı olabilir.
Normal gelişimi yakalayabilmek için ise çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Bebeğin ihtiyacına göre solunum fizyoterapisi, nörogelişimsel tedavi (bobath), vojta gibi yöntemler kullanılabilir. Fizik tedavi randevuları hakkında bilgi almak için bize ulaşın.
Aileler İçin Öneriler
Uygun ev ortamının varlığı (bebeğin bulunduğu odada çok fazla eşya bulundurulmamalı, oda ısısı 22-24°C olarak sağlanmalı, oda güneş görmeli, sık havalandırılmalı, yatak anne odasında yer almalı, evde kesinlikle sigara içilmemeli)
Ten tene temas bebeğin gelişimi için oldukça gereklidir.
Beslenmenin yeterli olması çok önemli. Hipoglisemiden kaçınılmalı.
Önemli hastalık bulgularını tanıyabilme (ateş, iyi emmeme, kusma, ishal, sarılık, uykuya meyil, vb.)
Uyarı işaretleri:
- Emme güçlüğü, sık kusma, kilo alamama.
- Aşırı uyuma, uyandırılamama veya sürekli huzursuzluk.
- Kaslarda aşırı gevşeklik veya sertlik, tek taraflı hareket kısıtlılığı, reflekslerin kaybı veya anormalliği.
- Ses ve ışığa yanıt vermeme, göz teması kuramama, sürekli ağlama.
- Hızlı veya zor nefes alma, morarma, sürekli öksürük.
- Sarılık, ateş, döküntü, dehidrasyon belirtileri (ağız kuruluğu, idrar miktarında azalma)
Yazar hakkında